Badania naukowe związane z krytycznym myśleniem i kulturą logiczną
prowadzone przez członków CTRL
dr Jakub Pruś
Krytyczne myślenie, sztuka argumentacji i debatowanie
Badania z zakresu sztuki argumentacji mają na celu przebadanie oraz adaptację osiągnięć polskiej logiki pragmatycznej do podnoszenia kultury logicznej we współczesnej debacie publicznej oraz edukacji. Głównym zadaniem realizującym ten cel jest opracowanie nowego modelu debaty, która w odróżnieniu od obecnie rozwijanych debat konkursowych (np. oksfordzkiej) będzie zorientowana na przyrost wiedzy wśród debatujących i słuchających, a nie na zwycięstwo retoryczne którejś ze stron. Ponadto w tym typie debaty obecne jest uporządkowanie dyskusji od strony logicznej tak, by ułatwić uczestnikom sformułowanie i ocenę poszczególnych argumentów na rzecz lub przeciwko dyskutowanej tezie. W ten sposób unika się pomieszania różnych argumentów i dyskusji oraz umożliwia gruntowną i metodyczną ocenę każdego z argumentów. Jednocześnie obniża to wpływ zdolności perswazyjnych i manipulacji na wynik debaty. Dodatkowo w wyniku prowadzonych badań zostanie opracowany plan warsztatów dla uczniów i szkoleń dla nauczycieli zaznajamiających z zasadami debaty krakoskiej, w tym również z pryncypiami wiedzy z zakresu sztuki argumentacji.
Publikacje: Pruś, Jakub i Piotr Sikora. 2025. “Cracovian Debate: Cooperative Debate Format Based on the Dialectical Principle of Charity.” TOPOI, TBA.
dr hab. Piotr Duchliński, prof. UIK
Podmiotowe uwarunkowania myślenia krytycznego
Krytyczne myślenie to pewna kompetencja, której rozwój skutecznie hamują zniekształcenia poznawcze. Termin „zniekształcenia poznawcze” występuje w psychologii procesów poznawczych, a w sposób szczególny eksplorowany jest przez teoretyków i praktyków psychoterapii poznawczej. Każdy człowiek w mniejszym lub większym stopniu posługuje się takimi poznawczymi zniekształceniami. Zaplanowane badania naukowe dotyczą obecności zniekształceń poznawczych w procesach krytycznego myślenia wyrażanego w aktach komunikacji interpersonalnej. W pierwszym kroku chodzi o identyfikację zniekształceń poznawczych oraz ich wpływu na zahamowanie krytycznego myślenia, w drugim – o badanie, w jaki sposób zniekształcenia poznawcze prowadzą do trudności w przekazywaniu informacji, a w trzecim kroku – o opracowanie planu szkoleń i warsztatów o charakterze implementacyjnym, dotyczących zniekształceń poznawczych. Rozwój kompetencji i umiejętności w zakresie krytycznego myślenia ma na celu eliminowanie zniekształceń poznawczych. Celem szkoleń i warsztatów jest przyswojenie sobie przez słuchaczy podstawowych technik rozpoznawania i modyfikowania (tzw. restrukturyzacji) zniekształceń poznawczych.
dr hab. Jarosław Kucharski
Myślenie krytyczne w etyce
W badaniach podjęty zostanie temat roli krytycznego myślenia w refleksji etycznej. Argumentacja etyczna ma na celu wskazanie uzasadnienia twierdzeń etycznych, bądź też krytykę jego niewystarczalności. Badania mają na celu zweryfikować wartość argumentów etycznych. Wskazane zostanie, iż niektóre argumenty obecne w dyskusjach etycznych są raczej chwytami erystycznymi, a nie argumentami sensu stricto. Przedstawiona zostanie propozycja uznania wybranych metod krytycznego myślenia za rzetelne metody argumentacji etycznej.
Drugi kierunek badań związanych z krytycznym myśleniem w refleksji etycznej odnosi się do roli emocji w życiu moralnym człowieka. Element emocjonalny w odniesieniu do przekonań oznacza, iż podmiot żywiący dane przekonania jest do nich przywiązany emocjonalnie, nie zawsze jest w stanie od nich abstrahować czy też poddać je weryfikacji. Narzędzia krytycznego myślenia mogą okazać się pomocne w zwiększaniu wiedzy o uwarunkowaniach i uzasadnieniach poszczególnych przekonań moralnych.
dr Ewa Odoj
Epistemologiczne podstawy krytycznego myślenia
Naukowe opracowania zagadnienia krytycznego myślenia bazują przede wszystkim na dorobku logiki praktycznej oraz psychologii poznawczej. W analizach tych brakuje najbardziej fundamentalnego namysłu nad poznaniem, które dostarcza epistemologia, czyli filozoficzna teoria poznania i wiedzy. Zaplanowane badania mają na celu podjęcie tej perspektywy spojrzenia na zagadnienie krytycznego myślenia.
Epistemologia: autorytet epistemiczny a krytyczne myślenie
W zaplanowanych badaniach wnioski płynące z epistemologicznych dyskusji dotyczących zagadnienia autorytetu epistemicznego mają zostać zebrane, rozwinięte i zaaplikowane do sytuacji relacji pomiędzy młodym człowiekiem a rodzicem/nauczycielem/wychowawcą. Badania mają w szczególnym stopniu skupić się na pytaniu, jakie epistemologiczne warunki muszą być spełnione, by być autorytetem dla młodego człowieka w kwestiach wartości, moralności i światopoglądu.
Metoda problemowa prowadzenia refleksji filozoficzno-etycznej
Ostatni etap badań poświęcony ma być naukowemu opracowaniu metody prowadzenia refleksji filozoficzno-etycznej w procesie dydaktyczno-wychowawczym, która wspierać będzie kompetencje z zakresu krytycznego myślenia i kultury logicznej uczniów oraz stanowić odpowiedź na wyzwanie współczesności, jakim jest narastający pluralizm kulturowy, aksjologiczny i światopoglądowy.
Badania dofinansowane ze środków budżetu państwa przyznanych przez Ministra Edukacji i Nauki w ramach Programu „Nauka dla Społeczeństwa II” nr projektu NdS-II/SN/0415/2024/01 (pt. „Krytyczne myślenie, kultura logiczna i edukacja filozoficzno-etyczna jako wyzwania współczesności”). Kwota dofinansowania: 749 424,55; całkowita wartość projektu: 749 424,55.